Podstawowym celem każdego ubezpieczenia jest zagwarantowanie bezpieczeństwa finansowego danej osoby w sytuacji, gdy ona, posiadane przez nią mienie lub ktoś z jej bliskich dozna oznaczonego uszczerbku. Sens ubezpieczeń społecznych jest nieco inny, ponieważ wiąże się z zapewnieniem bytu w przyszłości. Czym dokładnie są takie ubezpieczenia?

Ubezpieczenia społeczne w Polsce

System ubezpieczeń społecznych jest nadzorowany przez ZUS – to tam odprowadzane są składki, które mają pokryć świadczenia wypłacane przez Zakład. Podstawowym aktem prawnym regulującym tę materię jest ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z treścią jej art. 1 i 2, ubezpieczenia społeczne obejmują:

• ubezpieczenie emerytalne,
• ubezpieczenia rentowe,
• ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa,
• ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Powyższa ustawa określa:

• zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym,
• zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne oraz podstaw ich wymiaru,
• zasady, tryb i terminy: zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych, prowadzenia ewidencji ubezpieczonych i płatników składek, rozliczania składek na ubezpieczenia społeczne oraz zasiłków z ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego, opłacania składek na ubezpieczenia społeczne,
  zasady prowadzenia kont ubezpieczonych oraz kont płatników składek,
• zasady działania Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
• organizację, zasady działania i finansowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Charakter ubezpieczeń społecznych

Stosunek ubezpieczenia społecznego jest stosunkiem o charakterze majątkowym, gdyż konsekwencją jego istnienia jest obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne oraz prawo do świadczeń z tego ubezpieczenia dla osób uprawnionych.

Ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe, pod warunkiem jednak, że istnieje tytuł do ich opłacania – umowa o pracę, umowa zlecenie lub wykonywanie własnej działalności gospodarczej. Warto w tym miejscu jednak wspomnieć, że nie podlega pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu osoba, która zawarła umowę o pracę dla pozoru. Pozorność umowy wzajemnej w rozumieniu art. 83 § =1 Kodeksu cywilnego występuje wówczas, gdy strony umowy, składając oświadczenia woli, nie zamierzają osiągnąć skutków, jakie prawo wiąże z wykonywaniem tej umowy, a więc w sytuacji, gdy przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie o pracę, jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a osoba wskazana, jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy.

Ustawa stoi na gruncie równego traktowania wszystkich ubezpieczonych bez względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, stan cywilny oraz stan rodzinny. Zasada równego traktowania dotyczy w szczególności:

• warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych,
• obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne,
• obliczania wysokości świadczeń,
• okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń.

 Podstawa wymiaru ubezpieczeń społecznych

Każde składka opłacana na konkretne ubezpieczenie społeczne jest ściśle oznaczana przez ustawodawcę – wskazuje on procentowo w jakiej minimalnej i maksymalnej wysokości powinna zostać ona uregulowana. Ubezpieczenia społeczne to system zagwarantowanych ustawowo i ściśle związanych z pracą świadczeń. Ustalając podstawę ich wymiaru uwzględnia się wyłącznie prawidłowo i niepodważalnie udokumentowane wysokości dochodów osiąganych z pracy, nie ma możliwości stosowania domniemania co do wysokości wypłaconego pracownikowi wynagrodzenia. Nie ulega wątpliwości, że brak dokumentacji płacowej znacznie utrudnia ustalenie bądź przeliczenie wysokości emerytury od korzystniejszej podstawy wymiaru.

W 2021 r. wysokość składek opłacanych w ramach tzw. preferencyjnego ZUS przedstawia się następująco:

• składka zdrowotna – 381,81 zł opłacana od kwoty podstawowej w wysokości 4242,38 zł,
• składka emerytalna – 163,97 zł opłacana jako 19,52% od podstawy w wysokości 840 zł,
• składka rentowa – 67,20 zł opłacana jako 8% od podstawy w wysokości 840 zł,
• składka chorobowa – 20,58 zł opłacana jako2,45% od podstawy w wysokości 840 zł,
• składka wypadkowa – 14,03 zł opłacana jako 1,67% od podstawy w wysokości 840 zł.
• Suma składek do ZUS w tym przypadku wynosi 647,59 zł lub 627,01 zł, jeśli przedsiębiorca nie korzysta z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Nieco inaczej przedstawiają się składki dla przedsiębiorców, którzy korzystają z tzw. normalnego ZUS:

• składka zdrowotna – 381,81 zł opłacana od kwoty podstawowej w wysokości 4242,38 zł,
• składka emerytalna – 615,93 zł opłacana jako 19,52% od podstawy w wysokości 3155,40 zł,
• składka rentowa – 252,43 zł opłacana jako 8% od podstawy w wysokości 3155,40 zł,
• składka chorobowa – 77,31 zł opłacana jako2,45% od podstawy w wysokości 3155,40 zł,
• składka wypadkowa – 52,70 zł opłacana jako 1,67% od podstawy w wysokości 3155,40 zł.