Polski system prawny dzieli się na kilka różnych gałęzi, wśród nich odnajdziemy także prawo rodzinne. W rzeczywistości choć jest ono odłamem prawa cywilnego, ustawodawca zdecydował się uregulować je w odrębnym kodeksie. Pokazuje to jak ważna jest to dziedzina i jakie znaczenie ma w praktyce dla każdego człowieka. Czym jest jednak prawo rodzinne i jakimi zagadnieniami dokładnie się zajmuje?
Kodeks rodzinny i opiekuńczy
Podstawowym aktem prawnym regulującym materię prawa rodzinnego jest Kodeks rodzinny i opiekuńczy. To właśnie tam znajdziemy szereg przepisów, które odnoszą się do tak ważnych kwestii jak małżeństwo, rozwód, separacja, wykonywanie władzy rodzicielskiej czy sprawowanie opieki nad dzieckiem i osobami ubezwłasnowolnionymi.
Obowiązujący obecnie Kodeks rodzinny i opiekuńczy jest ustawą z dnia 25 lutego 1964 r. (wszedł w życie dokładnie 1 stycznia 1965 r. i zastąpił Kodeks rodzinny z 1950 r.). Pomimo, iż na pierwszy rzut oka KRO wydaje się być bardzo stara ustawą, co jakiś czas podlega ważnym nowelizacjom.
Systematyka Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
Kodeks rodzinny i opiekuńczy składa się z 3 tytułów.
- TYTUŁ I: MAŁŻEŃSTWO (art. 1 – 616)
- Dział I: Zawarcie małżeństwa (art. 1 – 22)
- Dział II: Prawa i obowiązki małżonków (art. 23 – 30)
- Dział III: Małżeńskie ustroje majątkowe (art. 31 – 54)
- Rozdział I: Ustawowy ustrój majątkowy (art. 31 – 46)
- Rozdział II: Umowne ustroje majątkowe (art. 47 – 515)
- Oddział 1: Przepisy ogólne (art. 47 – 471)
- Oddział 2: Wspólność majątkowa (art. 48 – 501)
- Oddział 3: Rozdzielność majątkowa (art. 51 – 511)
- Oddział 4: Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków (art. 512 – 515)
- Rozdział III: Przymusowy ustrój majątkowy (art. 52 – 54)
- Dział IV: Ustanie małżeństwa (art. 55 – 61)
- Dział V: Separacja (art. 611 – 616)
- TYTUŁ II: POKREWIEŃSTWO I POWINOWACTWO (art. 617 – 1441) (do 13 czerwca 2009 POKREWIEŃSTWO)
- Dział I: Przepisy ogólne (art. 617 – 618)
- Dział Ia: Rodzice i dzieci (art. 619 – 113)
- Rozdział I: Pochodzenie dziecka (art. 619 – 86)
- Oddział I: Macierzyństwo (art. 619 – 6116)
- Oddział II: Ojcostwo (art. 62 – 86)
- Rozdział II: Stosunki między rodzicami a dziećmi (art. 87 – 1136)
- Oddział 1: Przepisy ogólne (art. 87 – 91)
- Oddział 2: Władza rodzicielska (art. 92 – 112)
- Oddział 2a: Piecza zastępcza (art. 112 – 1128)
- Oddział 3: Kontakty z dzieckiem (art. 113 – 1136)
- Dział II: Przysposobienie (art. 114 – 127)
- Dział III: Obowiązek alimentacyjny (art. 128 – 1441)
- TYTUŁ III: OPIEKA I KURATELA (art. 145 – 184)
- Dział I: Opieka nad małoletnim (art. 145 – 174)
- Rozdział I: Ustanowienie opieki (art. 145 – 153)
- Rozdział II: Sprawowanie opieki (art. 154 – 164)
- Rozdział III: Nadzór nad sprawowaniem opieki (art. 165 – 168)
- Rozdział IV: Zwolnienie opiekuna i ustanie opieki (art. 169 – 174)
- Dział II: Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie (art. 175 – 177)
- Dział III: Kuratela (art. 178 – 184)
Tytuły dzielą się na działy, działy podzielono na rozdziały, a w niektórych rozdziałach wydzielono oddziały.
Podstawowe zasady prawa rodzinnego
Tak jak każda inna dziedzina prawa, również i prawo rodzinne posługuje się kilkoma podstawowymi zasadami mającymi na celu wybudowanie podwaliny, na której opierają się jej wszystkie instytucje. Chodzi oczywiście o 3 główne reguły KRO, wśród których odnajdziemy:
- zasadę dobra dziecka - jest to podstawowa zasada, która jasno określa czym jest dobro dziecka, jakie ma ono prawa i przede wszystkim co należy zrobić, by zapewnić dziecku odpowiednie warunki bytowania i rozwoju. Dobro dziecka ujęte w ramach prawa rodzinnego, powinno być główną wytyczną wszystkich decyzji, opartych na podstawie Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego,
- zasadę ochrony rodziny - polskie prawo rodzinne, powinno w szczególności zadbać o dobro rodziny. Nienaruszalność tej podstawowej komórki społecznej powinna być priorytetem, podczas rozwiązywania jakichkolwiek sporów z zakresu prawa rodzinnego,
- zasadę uniezależnienia stosunków rodzinnych od obcych im stosunków majątkowych - polskie prawo rodzinne stoi na czele nierozerwalności więzów rodzinnych, głównie w kontekście więzów majątkowych. Oznacza to, że przepisy powinny jako priorytet ustalać dobro rodziny, ze względu na sam fakt, iż jest najdoskonalszą komórką budującą więzi zarówno między rodzicami, jak też rodzicami i dziećmi.
Prawo rodzinne i inne ustawy
Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie jest jedyną ustawą, która reguluje kwestię prawa rodzinnego w Polsce. Jest oczywiście podstawowym aktem prawnym w tej materii, jednak ze względu na obszerność zagadnień w tej tematyce, wiele z nich zostało uregulowane odrębnymi (dodatkowymi) ustawami.
Tak naprawdę prawo rodzinne może zahaczać w praktyce nawet o z pozoru inne odległe dziedziny, takie jak chociażby prawo karne (w przypadku poważnego naruszania dobra małoletniego dziecka), procedura cywilna i administracyjna (regulowane odpowiednio Kodeksem postępowania cywilnego i Kodeksem postępowania administracyjnego), a nawet i prawo podatkowe (możliwość wspólnego rozliczania dochodów przez małżonków lub kwestie zwolnień z dokonywanych darowizn i spadkobrania).