Prawo pracy, jak wskazuje na to sama nazwa, reguluje wszelkie relacje prawne wynikające ze stosunku pracy. Podstawowym aktem prawnym odnoszącym się do tej materii jest oczywiście Kodeks pracy. W polskim systemie istnieje jednak szereg innych ustaw i rozporządzeń, które zajmują się tą dziedziną prawa.

Kodeks pracy

Prawo pracy jest w rzeczywistości odłamem prawa cywilnego, dziedziną specjalizującą się w regulacji stosunków istniejących pomiędzy pracodawcą a pracownikami. Głównym aktem prawnym regulującym tę dziedzinę jest oczywiście ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy.

Zgodnie z treścią art. 1 KP, Kodeks pracy określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców. Zakres przedmiotowy KP wskazany w komentowanym przepisie dotyczy praw i obowiązków pracodawców oraz pracowników. Istotne jest przy tym podkreślenie, że KP nie reguluje wyłącznie „stosunku pracy” jako specyficznego stosunku zobowiązaniowego między. Ustawodawca zdecydował się posłużyć znacznie szerszym pojęciem praw i obowiązków. Prawa i obowiązki nie muszą zatem być ani prawami „wzajemnymi”, ani nawet prawami w relacji między pracownikiem a pracodawcą.

Tytułem przykładu można podać przepisy dotyczące BHP. Obowiązki nałożone na pracodawcę i pracownika nie mają charakteru obowiązków wzajemnych (niezachowanie przez pracownika zasad BHP nie zwalnia pracodawcy od obowiązku ich przestrzegania). Nie stanowią także treści stosunku pracy.

Kodeks pracy, podobnie jak Kodeks cywilny, został podzielony na działy – w sumie jest ich aż 15:

• Dział pierwszy: Przepisy ogólne,
• Dział drugi: Stosunek pracy,
• Dział trzeci: Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia,
• Dział czwarty: Obowiązki pracodawcy i pracownika,
• Dział piąty: Odpowiedzialność materialna pracowników,
• Dział szósty: Czas pracy,
• Dział siódmy: Urlopy pracownicze,
• Dział ósmy: Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem,
• Dział dziewiąty: Zatrudnianie młodocianych,
• Dział dziesiąty: Bezpieczeństwo i higiena pracy,
• Dział jedenasty: Układy zbiorowe pracy,
• Dział dwunasty: Rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy,
• Dział trzynasty: Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika,
• Dział czternasty: Przedawnienie roszczeń,
• Dział piętnasty: Przepisy końcowe.

Źródła prawa pracy

Ilekroć w Kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.

Pamiętajmy przy tym, że postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych. Postanowienia regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych. Postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów oraz statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy, naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, nie obowiązują.

Czym zajmuje się prawo pracy?

Prawo pracy to jednak nie tylko Kodeks pracy, ale także i szereg innych ustaw pobocznych. Wśród spraw z tej kategorii znajdziemy bowiem regulacje odnoszące się do świadczeń socjalnych, emerytalnych, rentowych, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych, a także procedury dochodzenia roszczeń wynikających z prawa pracy. W praktyce tę dziedzinę możemy przyrównać do prawa rodzinnego, ponieważ także jest formą specjalizacji oznaczonego prawa cywilnego.

W praktyce prawo pracy utożsamiane jest jednak najczęściej ze stosunkiem istniejącym pomiędzy pracodawcą a zatrudnioną osobą. Dotyczy to przede wszystkim wzajemnych prawa i obowiązków stron stosunku pracy, form ich realizacji oraz dochodzenia roszczeń w przypadku, gdy nie są one respektowane przez jedną ze stron.

Należy przy tym podkreślić, że prawo pracy ściśle łączy się z przepisami Kodeksu cywilnego i samymi przepisami natury cywilnej (ostatecznie dziedzina ta wywodzi się w prostej linii od przepisów cywilnoprawnych). Zgodnie z treścią art. 300 KP, w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Zgodnie z art. XII Przepisów wprowadzających Kodeks cywilny, którego odwzorowanie stanowi art. 300 KP, przepisy Kodeksu cywilnego miały w przypadkach nieuregulowanych stosować się odpowiednio do stosunków pracy pod warunkiem zgodności z zasadami prawa pracy. Według art. XII § 1 Przepisów wprowadzających KC Kodeks cywilny nie narusza przepisów ustawodawstwa pracy. Kodeks cywilny jest posiłkowo stosowany do stosunku pracy (indywidualnego) przy spełnieniu następujących trzech warunków:

• sprawa, w której należy się posiłkować Kodeksem cywilnym, nie jest unormowana przepisami prawa pracy;
• przepisy Kodeksu cywilnego znajdują zastosowanie odpowiednie, a więc z koniecznymi modyfikacjami;
• zastosowanie przepisów Kodeksu cywilnego nie może pozostawać w sprzeczności z zasadami prawa pracy, uregulowanymi w szczególności w Dziale pierwszym w Rozdziale II Kodeksu pracy.